Franciszkowi Duszeńce i Gdańskiemu Szlakowi Wodociągowemu. Prapremiery utworów carillonowych - Referat Prasowy Urzędu Miejskiego w Gdańsku

6 września 2025 roku w Gdańsku odbędą się światowe prawykonania dwóch nowych kompozycji carillonowych: „Viderunt” Pawła Szymańskiego (Ratusz Głównego Miasta, godz. 12.00) i „Fraktale wodnych kryształów” Grażyny Pstrokońskiej-Nawratil (kościół św. Katarzyny, godz. 15.00). Oba utwory wykona carillonistka miejska, Monika Kaźmierczak. Wstęp na oba wydarzenia jest wolny.

– Gdańsk to jedyne miasto w Polsce, w którym muzyka carillonowa brzmi niemal nieprzerwanie od wieków i wciąż wzbogaca się o nowe dzieła. Naszą ambicją jest, aby tradycja ta nie tylko była żywa, ale także dynamicznie się rozwijała. Dlatego od kilku lat zapraszamy najwybitniejszych kompozytorów do tworzenia specjalnych utworów na nasze instrumenty. Tegoroczne prapremiery Pawła Szymańskiego i Grażyny Pstrokońskiej-Nawratil są dowodem, że Gdańsk inspiruje do tworzenia muzyki, która łączy historię z nowoczesnością. Dzięki temu budujemy unikalny repertuar, który stanie się dziedzictwem dla przyszłych pokoleń – mówi Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. – Każdy z zamawianych utworów odwołuje się do ważnych wydarzeń i ludzi związanych z naszym miastem. „Viderunt” Pawła Szymańskiego upamiętnia Franciszka Duszeńkę, twórcę Pomnika Obrońców Wybrzeża. „Fraktale wodnych kryształów” powstały na cześć Gdańskiego Szlaku Wodociągowego.

Nowe utwory dołączą do wyjątkowej kolekcji współczesnych kompozycji na gdańskie carillony. Od 2020 roku, dzięki konsekwentnym zamówieniom, powstaje unikalny cykl dzieł dedykowanych tym niezwykłym instrumentom. Dotychczas w jego ramach zabrzmiały m.in. utwory Elżbiety Sikory, Katarzyny Kwiecień-Długosz, Krzysztofa Olczaka, Marty Ptaszyńskiej, Zygmunta Krauzego, Cezarego Duchnowskiego, Hanny Kulenty, Piotra Mossa, Aleksandra Kościówa, Agaty Zubel, Joanny Wnuk-Nazarowej i Krzysztofa Knittla. Prawykonania odbywają się zawsze we wrześniu, a każdy rok przynosi premierę nowych kompozycji, które wzbogacają repertuar carillonowy i podkreślają rolę Gdańska jako centrum tej tradycji.

Więcej informacji o historii carillonów na znajduje się na Gedanopedii oraz stronie internetowej carillonów gdańskich. 

Carillonowa tradycja Gdańska

Carillonowa muzyka w Gdańsku wpisana jest na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Miasto posiada trzy instrumenty: w Ratuszu Głównego Miasta, kościele św. Katarzyny oraz na wieży kościoła św. Jana. To właśnie one czynią Gdańsk jedynym polskim ośrodkiem, w którym tradycja carillonowa jest żywa i wciąż rozwijana.

Od 2020 roku miasto systematycznie zamawia nowe utwory u wybitnych polskich twórców, tworząc unikalną kolekcję współczesnych kompozycji carillonowych. W poprzednich latach swoje utwory zaprezentowali m.in.:

• 2019: Aleksander Nowak „Trzy wezwania”; z okazji 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej
• 2020: Paweł Mykietyn „Stop”; z okazji 40-lecia Porozumień Sierpniowych / Elżbieta Sikora „Running North”; z okazji 50-lecia Muzeum Gdańska
• 2021: Agata Zubel „Pamięć z brązu” / Zygmunt Krauze „Hejnał”; oba z okazji wpisu kultury carillonowej na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego
• 2022: Dariusz Przybylski „Wizje”; z okazji 425 lat istnienia Biblioteki Gdańskiej / Hanna Kulenta „Cristal en Cristal” („Kryształ w krysztale”); z przesłaniem pokoju dla Ukrainy.
• 2023: Krzysztof Meyer „Memento”; utwór dedykowany Lechowi Wałęsie z okazji jego 80. urodzin / Marta Ptaszyńska „Dzwony św. Katarzyny”; Wilnu świętującemu 700-lecie w roku 25-lecia partnerstwa miast
• 2024: Joanna Wnuk-Nazarowa „Ciacona”; z okazji 35. rocznicy pierwszych po II wojnie światowej częściowo wolnych wyborów parlamentarnych w Polsce / Krzysztof Knittel „Gdańska nostalgia”; poświęcony bohaterskim obrońcom Westerplatte i Poczty Polskiej w 85. rocznicę wybuchu II wojny światowej

Każda z tych kompozycji powstała specjalnie dla gdańskich carillonów, a ich prawykonania związane są ważnymi wydarzeniami w kalendarzu kulturalnym miasta.

Tegoroczni kompozytorzy

Paweł Szymański – jeden z najwybitniejszych polskich kompozytorów muzyki współczesnej. Przedstawiciel postmodernizmu w muzyce. Studiował kompozycję u Włodzimierza Kotońskiego i Tadeusza Bairda w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie, a dzięki stypendium również u Romana Haubenstocka-Ramatiego we Wiedniu. Uczestniczył w Międzynarodowej Letniej Akademii Muzyki Dawnej w Innsbrucku oraz w Międzynarodowych Letnich Kursach Nowej Muzyki w Darmstadcie. W latach 80. pracował w studiach muzyki elektroakustycznej w Warszawie, Krakowie, Berlinie i Wiedniu. Muzykę Szymańskiego określa się mianem surkonwencjalizmu. Kompozytor kreuje konteksty poprzez granie konwencjami i odniesieniami do różnych stylów, form czy epok, korzysta natomiast ze współczesnych technik kompozytorskich, a zakomponowany materiał muzyczny ulega ciągłym przekształceniom. Jego utwory wykonywane są na całym świecie, a wśród zamawiających znajdują się m.in. London Sinfonietta, Aldeburgh Festival, Radio France, BBC. Laureat wielu nagród i wyróżnień, m.in. I nagrody w Konkursie Kompozytorskim im. Benjamina Brittena w Aldeburgh, nagrody Związku Kompozytorów Polskich, Srebrnego Medalu „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Członek Honorowy Związku Kompozytorów Polskich.

Grażyna Pstrokońska-Nawratil – kompozytorka i pedagog. Studiowała w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu pod kierunkiem Stefana B. Poradowskiego i Tadeusza Natansona. Jako stypendystka rządu francuskiego uczestniczyła w wykładach Oliviera Messiaena w Conservatoire de Paris i Pierre’a Bouleza w IRCAM, a także w autorskim seminarium Iannisa Xenakisa w Aix-en-Provence. Odbyła staż w Studiu Muzyki Elektronicznej w Marsylii. Od 1971 roku związana z Akademią Muzyczną we Wrocławiu, gdzie od 1977 roku prowadzi klasę kompozycji (tytuł profesora w 1993 roku), w latach 1991–2017 kierowała pracą Katedry Kompozycji i Teorii Muzyki, a w latach 2022–2024 pełniła funkcję Dyrektora Instytutu Kompozycji. Wykładała również w Akademii Muzycznej w Poznaniu oraz na kursach muzyki współczesnej. Dorobek kompozytorki obejmuje kilkadziesiąt pozycji, w większości ujętych w cykle, inspirowanych często naturą, człowiekiem i środowiskiem. Swoim językiem muzycznym, charakteryzującym się stosowaniem własnej techniki operowania skalami i przesuwania struktur oraz skupieniem na barwach brzmieniowych, oddaje emocje i wrażenia związane z otaczającym światem. Laureatka wielu konkursów kompozytorskich, nagród i odznaczeń, m.in. Ogólnopolskiego Konkursu im. G. Fitelberga, Międzynarodowej Trybuny Kompozytorów UNESCO w Paryżu, nagrody Związku Kompozytorów Polskich, medalu „Zasłużony dla Wrocławia”, Srebrnego Medalu „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Wykonawca utworów

Monika Kaźmierczak - absolwentka gdańskiej Akademii Muzycznej oraz Niderlandzkiej Szkoły Carillonowej w Amersfoort. Stypendystka miasta Gdańska i rządu niderlandzkiego. Naukę gry na carillonie rozpoczęła w 2000 roku podczas kursów u Gerta Oldenbeuvinga organizowanych przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska. Uczestniczyła w kursach mistrzowskich w Belgii prowadzonych przez Geerta D’hollandera. Od 2001 roku gra na gdańskich carillonach, a od 2018 roku nominalnie piastuje funkcję carillonistki miejskiej. Jest laureatką międzynarodowych konkursów gry na carillonie. Aktywnie koncertuje w Polsce i na świecie. Prezeska Polskiego Stowarzyszenia Carillonowego w latach 2011–2015 oraz kierowniczka Chóru Mieszczan Gdańskich w latach 2006–2017. Obecnie jest adiunktem Akademii Muzycznej w Gdańsku. Organizatorka m.in. kilku edycji Muzycznego Święta Miasta, Letnich Koncertów Carillonowych i Gdańskiego Festiwalu Carillonowego. W 2021 roku zarejestrowała nominowany do statuetki Fryderyka album Contemporary Carillon (Anaklasis). Uhonorowana Nagrodą Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury „Splendor Gedanensis” za rok 2020, odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej” oraz Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Światowe prawykonania utworów carillonowych

Termin: 6 września 2025 (sobota), godz. 12.00 i 15.00

• Prapremiera 1: Ratusz Głównego Miasta / Dwór Artusa (godz. 12.00) – „Viderunt” Pawła Szymańskiego, utwór dedykowany pamięci prof. Franciszka Duszeńki w 100 rocznicę urodzin oraz w roku jego imienia ustanowionym uchwałą Sejmu RP dla upamiętnienia związanego z naszym miastem wybitnego rzeźbiarza, współtwórcy pomnika Obrońców Wybrzeża na Westerplatte.
• Prapremiera 2: Kościół św. Katarzyny (godz. 15.00) – „Fraktale wodnych kryształów” Grażyny Pstrokońskiej-Nawratil, utwór na cześć Gdańskiego Szlaku Wodociągowego.

Prapremiery poprzedzi rozmowa z kompozytorami, wykonawczynią i zaproszonymi gośćmi.

• Wstęp: wolny
• Wykonanie: Monika Kaźmierczak – carillonistka miejska Gdańska
• Organizatorzy: Miasto Gdańsk, Muzeum Gdańska
• Wydawca nut: Polskie Wydawnictwo Muzyczne
• Partner wydarzenia: Gdańska Infrastruktura Wodociągowo-Kanalizacyjna Sp. z o.o.