Andrzej Gierszewski
Muzeum Gdańska
Data publikacji 12:00
86. rocznica Nocy Kryształowej w Gdańsku: Kultura - Pamięć - Społeczeństwo
Gdańsk uczci 86. rocznicę Nocy Kryształowej serią wydarzeń skierowanych zarówno do młodzieży, jak i dorosłych. Obchody będą okazją do refleksji nad historią oraz współczesnym znaczeniem tolerancji i dialogu międzykulturowego. Organizatorami wydarzeń są: Fundacja Kultury Zbliżenia, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Gdańsku, Muzeum Gdańska, postępowa gmina żydowska Beit Trójmiasto oraz Komitet Obrony Demokracji.
11 i 12 listopada 1938 roku w Gdańsku, kilka dni po nocy kryształowej w III Rzeszy, niemieccy naziści brutalnie zaatakowali swoich żydowskich sąsiadów. W 86. rocznicę tych wydarzeń, na terenie dawnego Wolnego Miasta Gdańska, ofiary nazistowskiej przemocy zostaną upamiętnione poprzez muzykę, literaturę oraz warsztaty i spotkania z gdańską młodzieżą.
– W 86. rocznicę Nocy Kryształowej upamiętnimy tragiczne wydarzenia, które wstrząsnęły społecznością żydowską w Gdańsku i na całym świecie. Naszym obowiązkiem jest pielęgnować pamięć o tych, którzy padli ofiarą nienawiści i przemocy, oraz działać na rzecz tolerancji i otwartości w naszym mieście – mówi Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. – Zaplanowane działania są nie tylko hołdem dla ofiar zbrodniczego systemu, ale także okazją do międzykulturowego dialogu oraz wzmacniania społecznej wrażliwości na wszelkie formy dyskryminacji.
W odróżnieniu od poprzednich obchodów Nocy Kryształowej, tegoroczne będą miały dwa wymiary: „kultury i pamięci” oraz „społeczny”. W tym roku program wydarzeń został wzbogacony o propozycje skierowane nie tylko do dorosłych, ale także do licealistów.
Część kulturowo-pamięciową organizują Gmina Wyznaniowa Żydowska w Gdańsku, Fundacja Kultury Zbliżenia oraz Muzeum Gdańska. W sekcji poświęconej tematyce społecznej i współczesnej działają Komitet Obrony Demokracji oraz Beit Trójmiasto.
Kultura i Pamięć: Pilotażowe warsztaty i carillony
12 listopada 2024 r. w Nowej Synagodze w Gdańsku odbędą się pilotażowe warsztaty edukacyjne dla uczniów Uniwersyteckiego Liceum Ogólnokształcącego im. Pawła Adamowicza. Uczestnicy poznają mechanizmy leżące u podstaw dyskryminacji i będą rozmawiać o sposobach reagowania na jej przejawy w codziennym otoczeniu. Warsztaty zakończy wykład dotyczący kultury i tradycji żydowskiej oraz związanych z nimi stereotypów, co pozwoli młodzieży zweryfikować powszechnie krążące mity.
Wieczorem, od godziny 18.20, z wieży Ratusza Głównego Miasta tradycyjnie rozbrzmiewać będą dźwięki carillonu. Utwory związane z kulturą żydowską wykona holendersko-polsko-żydowski muzyk Mathieu Daniël Polak. Koncert będzie transmitowany online na profilu „Gdańskie Carillony,” dzięki czemu dostęp do niego uzyska szerokie grono odbiorców.
Społeczeństwo: Marsz Tolerancji, spotkanie i koncert
O godzinie 17:30 tego samego dnia rozpocznie się Marsz Tolerancji, który przejdzie symboliczną trasą obejmującą trzy historyczne miejsca: Zespół Przedbramia, makietę Wielkiej Synagogi przy ul. Bogusławskiego oraz Ratusz Głównego Miasta. Marsz ten jest wyrazem pamięci i przypomnieniem o znaczeniu pokojowego współistnienia. W programie przewidziano przemówienia organizatorów oraz zaproszonych gości. Na zakończenie marszu, w Ratuszu Głównego Miasta, prof. Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk wygłosi wykład poświęcony kulturze żydowskiej, po którym odbędzie się koncert muzyki żydowskiej w wykonaniu zespołu Zagan Acoustic, prezentującego kompozycje inspirowane żydowską tradycją muzyczną, takie jak „Shalom” i „Tango Cukrowej Trzpiotki.”
Wydarzenia w ramach strefy społecznej są otwarte i nieodpłatne. Organizatorzy zapraszają mieszkańców Gdańska do udziału, wspólnego upamiętnienia wydarzeń sprzed 86 lat oraz refleksji nad wartościami tolerancji i wzajemnego szacunku.
Noc Kryształowa 1938
Od przejęcia władzy w Niemczech przez NSDAP w 1933 roku niemieccy Żydzi stawali się coraz bardziej dyskryminowaną grupą społeczną, choć większość z nich uważała się za rodowitych Niemców. Tzw. „Noc Kryształowa” miała miejsce w nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku, kiedy to żydowskie sklepy i domy były obiektem ataków. Dewastowano cmentarze, grabiono domy modlitwy i palono synagogi. W wyniku tych wydarzeń wielu Żydów straciło życie oraz dorobek, a dziesiątki tysięcy zostały zesłane do obozów.
W Gdańsku Noc Kryształowa rozpoczęła się trzy dni później. Głównym celem tłumu była Wielka Synagoga, symbol żydowskiej obecności w mieście. Nie została jednak spalona dzięki postawie grupy weteranów z gdańskiego 128. pułku piechoty pod dowództwem emerytowanego kapitana żydowskiego pochodzenia, Dawida Lissauera. Budynek ostatecznie rozebrano w maju 1939 roku. Żydzi, którzy nie zostali deportowani z Gdańska podczas II wojny światowej, początkowo przebywali w domu starców prowadzonym przez gminę przy ul. Stągiewnej 26, a później w getcie jednobudynkowym przy ul. Owsianej.
Harmonogram
Termin: 12 listopada 2024 (wtorek), godz. 17.30-20.00
Miejsce: Zespół Przedbramia, Makieta Wielkiej Synagogi, Ratusz Głównego Miasta
- 17:30-18:00 – Rozpoczęcie przemarszu / przemówienia
- 18:00-18:05 – Przemarsz na ul. Bogusławskiego
- 18:05-18:15 – Przemówienie / Damian Nawarecki, Beit Trójmiasto
- 18:15-18:20 – Przejście pod Ratusz Głównego Miasta
- 18:20-18:50 – Koncert carillonowy
- 19:00-19:30 – Wykład dr hab. Miłosławy Borzyszkowskiej-Szewczyk
- 19:30-20:00 – Koncert muzyki żydowskiej Zagan Acoustic
