Niechciany kompromis. Wystawy z okazji 100-lecia Wolnego Miasta Gdańska - Referat Prasowy Urzędu Miejskiego w Gdańsku

– Okres drugiego Wolnego Miasta Gdańska to temat wciąż budzący emocje pokoleń Polaków pamiętających dwudziestolecie międzywojenne i lata II wojny światowej. Mamy nadzieję, że wystawa przygotowana w 100-lecie powołania miasta-państwa pod egidą Ligi Narodów pozwoli wyrobić zwiedzającemu własną ocenę historii, a także zrozumieć, dlaczego obecność niewielkiego „post wersalskiego” tworu politycznego na mapach świata była niechcianym kompromisem. Właśnie ten termin w pełni ilustruje dylematy, które towarzyszyły życiu codziennemu ponad 400 tys. mieszkańców Gdańska, Sopotu i okolicznych wsi. Opowiedzą o nich pamiątki osobiste należące do Polaków z Wolnego Miasta Gdańska, Niemców, ale także gdańskich Żydów – mówi Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska.

Wystawę  można zobaczyć we wnętrzach Galerii Palowej, a także w salach wystawowych na wyższych kondygnacjach Ratusza Głównego Miasta. W tej pierwszej znajdzie się opowieść o genezie i schyłku Wolnego Miasta Gdańska, jego stosunkach z Polską i życiu codziennym. W pozostałych salach znajdziemy opowieść o architekturze i urbanistyce, sztuce oraz kulturze wizualnej w okresie 1920-1939. Częścią wystawy jest również ekspozycja w PAN Bibliotece Gdańskiej na ul. Wałowej 15.

Najważniejsze pamiątki „Niechcianego kompromisu”

Na wystawie zobaczymy ponad 250 eksponatów, plansze oraz ikonografie i zdjęcia z kolekcji m.in. Muzeum Gdańska, Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk, Muzeum Sopotu, Muzeum Strefy Historycznej Wolnego Miasta Gdańska oraz zbiorów prywatnych. Wśród pamiątek osobistych, plakatów, broszur i legitymacji po raz pierwszy zostanie zaprezentowany album ze zbiorów Archiwum Akt Nowych w Warszawie.

- Pamiątka została przygotowana w 1938 r. przez uczniów Macierzy Szkolnej w Gdańsku i podarowana Naczelnemu Wodzowi i Marszałkowi Polski Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi. Wzrok od razu przyciąga haftowana, barwna oprawa. W centralnym miejscu umieszczono herb Polski. Towarzyszą mu herby województwa pomorskiego i Gdańska, a wszystko jest oplecione typowymi haftami kaszubskimi. Gdańsk został tu zatem potraktowany jako część Polski – pomorskie, kaszubskie miasto. Wewnątrz albumu znajdziemy dziesiątki zdjęć, ukazujących polskie szkoły na terenie całego Wolnego Miasta, m.in. w Sopocie, Ełganowie czy Trąbkach Wielkich. „W Gdańsku służymy Polsce” – głosi transparent trzymany przez uczniów na jednym ze zdjęć. To piękne świadectwo patriotyzmu mieszkających w Gdańsku Polaków – mówi dr Janusz Dargacz z Muzeum Gdańska, jeden z kuratorów wystawy.

Obok tej i innych pamiątek nawiązujących do historii Polaków z Wolnego Miasta Gdańska na wystawie znajdziemy także przedmioty wywołujące odmienne skojarzenia. Rok po powstaniu albumu, 20 kwietnia, władze WMG nadały Adolfowi Hitlerowi status honorowego obywatela i z tej okazji wyprodukowano okolicznościowe karnety pocztowe. Niedaleko nich, w innej gablocie spoczywają książeczka członkowska NSDAP i broszury SA, a także afisze wyborcze Niemców i Polaków rywalizujących o wpływy w Volkstagu, czyli lokalnym parlamencie. Jeszcze dalej spoczywają czapki pracowników Poczty Polskiej, czako policyjne z prywatnej kolekcji rodziny Żuchowskich oraz czapka ucznia Szkoły Handlowej w Gdańsku. Ta ostatnia została wyprodukowana w zakładzie krawieckim pani Garyantesiewicz przy ulicy ul. Zbytki 6. Do Muzeum Gdańska trafiła jako prywatny dar z Norwegii.

Jak ocenić okres II Wolnego Miasta Gdańska?

– Decyzja o powstaniu Wolnego Miasta Gdańska była kompromisem, który w gruncie rzeczy nie zadowolił nikogo. Nawet dziś trzeba o tym przypominać. W ostatnich latach można zauważyć niekiedy skłonność do jednoznacznego wartościowania tego fenomenu naszej historii i ujmowania go wyłącznie w perspektywie polityki i jej konsekwencji dla życia społecznego. Dlatego zależało nam na tym, by przełamać ten trend migawkami z życia przedwojennych gdańszczan. Prócz odpowiedzi na podstawowe pytania, czym było WMG, dlaczego powstało, jakie były jego relacje z Polską, na ekspozycji znalazły się wątki mówiące o tym, jak się żyło w WMG, czym podróżowano, gdzie i w jaki sposób spędzano czas wolny. Opowiadamy wreszcie o tym, jak budowano i jakiego typu sztukę preferowano w omawianym czasie. Mamy nadzieję, że to właśnie takie pamiątki pomogą widzowi dokonać wyważonej oceny – dodaje Katarzyna Kurkowska z Muzeum Gdańska, współkuratorka wystawy.

Oprócz popularnych rycin Bertholda Hellingratha na salach wystawowych znajdą się takie przedmioty jak plakaty reklamowe gdańskiej Poczty Lotniczej, roczny karnet uprawniający do przejazdów komunikacją miejską, czy w końcu żetony do gry w sopockim kasynie. Nie zabraknie również legitymacji i dokumentów poświadczających określone uprawnienia oraz polsko- i niemieckojęzycznych przewodników. Jednym z najciekawszych eksponatów może się tu wydać zwyczajne prawo jazdy wydane w dwudziestoleciu międzywojennym. Otrzymała je pracująca w Gdańsku sopocianka Ruth Koch z d. Claaszen, wdowa po duńskim konsulu Harladzie Kochu. Nazistów nigdy nie darzyła sympatią. W 1944 r., osiem lat po śmierci starszego od niej o prawie trzydzieści lat męża, udało się jej uciec do Danii.

Wystawa także w zabytkowym gmachu Biblioteki Gdańskiej PAN

W jubileuszową rocznicę proklamacji Wolnego Miasta Gdańska propozycję dla zwiedzających przygotował także zespół pracowników Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk. W zabytkowym gmachu przy ul. Wałowej 15 zobaczymy kilkadziesiąt dokumentów i druków.

- Wszystkie pamiątki przedstawiają „ulotność” sfery życia codziennego. Zwiedzający znajdą oryginalne plakaty, afisze, foldery i broszury reklamowe, ulotki, etykiety i wiele innych obiektów należących do świata dokumentów życia społecznego gromadzonych w bibliotekach. Wśród najciekawszych eksponatów warto zatrzymać się przy znaczkach niepocztowych, które pełniły rolę reklamową i propagandową oraz nieprezentowanych wcześniej fotografiach ukazujących zabytki gdańskie i życie w okresie międzywojennym, czy też druki potwierdzające odbycie spowiedzi, które uprawniały do przyjęcia komunii wielkanocnej – mówi dr Aneta Kwiatkowska z BG PAN.

Obie wystawy można zwiedzać od piątku, 31 lipca w godzinach otwarcia obu instytucji. Za wstęp do Ratusza Głównego Miasta pobierane są opłaty według cennika wstępu. Wystawę w gmachu BG PAN można zwiedzić nieodpłatnie.

Organizatorami wystawy są Muzeum Gdańska, Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauki oraz Muzeum Narodowe w Gdańsku.

Zwiedzanie wystaw

Niechciany kompromis. Wolne Miasto Gdańsk. 1920-1939

Gdzie: Ratusz Głównego Miasta, ul. Długa 46 /47

Kiedy: 31 lipca – 22 listopada 2020

Godziny otwarcia, dni wolnego wstępu i ceny biletów: https://muzeumgdansk.pl/wizyta-w-muzeum-gdanska/oddzialy/

 

Niechciany kompromis. Wolne Miasto Gdańsk. 1920-1939

Gdzie: Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk (gmach historyczny), ul. Wałowa 15

Kiedy: 31 lipca – 16 listopada 2020

Wstęp: bezpłatny

Godziny otwarcia: http://bgpan.gda.pl/jak-korzystac-z-biblioteki/godziny-otwarcia/